1. Czym są fake newsy – co kryje się za tym pojęciem i jakie treści do nich zaliczamy?
Fake newsy:
- W pierwotnym znaczeniu to teksty, zdjęcia lub/i materiały wideo zawierające nieprawdziwe informacje,przyciągające uwagę, podbijające internet i przynoszące m.in. materialne korzyści tym, którzy je tworzą i rozpowszechniają.
- Dziś to pojęcie definiuje wszystkie nieprawdziwe informacje funkcjonujące w telewizji, gazetach, mediach społecznościowych.
- Do świata fake newsów należą też nietypowe akcje reklamowe, satyra, memy, które odbiorcy uważają za obiektywne materiały.
2. Media społecznościowe – dlaczego to właśnie one w dużym stopniu przyczyniają do powstawania i rozpowszechniania fake newsów?
- Z portali społecznościowych korzysta 4,2 miliarda użytkowników na świecie, czyli 56% populacji.
- Aktywnymi użytkownikami mediów społecznościowych jest 26 milionów Polaków – to niemal 70% całkowitej populacji naszego kraju!
- 41% Europejczyków wskazuje Facebooka jako źródło informacji oraz miejsce, gdzie znajduje istotne wiadomości.
- 22% użytkowników szuka informacji na YouTubie.
- 9% korzysta z Twittera jako źródła codziennych wiadomości.
Tymczasem media społecznościowe mogą stanowić doskonały pas transmisyjny dla fake newsów.
Dzieje się tak ze względu na:
- brak mechanizmów kontroli jakości zamieszczanych informacji, które obowiązują w serwisach i agencjach informacyjnych;
- natłok informacji pojawiających się codziennie na naszych news feedach, czyli tzw. „tablicach” w mediach społecznościowych, na których wyświetlane są informacje publikowane przez naszych znajomych i inne obserwowane osoby/firmy/instytucje. Sprzyja on pobieżnemu przeglądaniu linków;
- niski koszt i łatwość wygenerowania fake newsa czy teorii spiskowej;
- łatwość udostępniania materiału do wielu odbiorców poprzez sieć kont i serwisów internetowych powiązanych ze sobą, tworzących „roje informacyjne”;
- fałszywe lub zautomatyzowane konta, mogące służyć do rozpowszechniania nieprawdziwych informacji i w sztuczny sposób napędzać ich poczytność.
3. „Bańka informacyjna” – czym jest i jak się tworzy?
„Im więcej klikasz, tym bardziej jesteś zamknięty”, czyli jak działa bańka informacyjna:
- Bańka informacyjna (lub inaczej bańka filtrująca) to zjawisko polegające na otrzymywaniu przez użytkowników internetu wyselekcjonowanych wiadomości, wybranych w wyniku działania określonych algorytmów.
- Zadaniem algorytmów stosowanych przez portale społecznościowe jest dobieranie możliwie najbardziej atrakcyjnych treści, odpowiadających na potrzeby użytkowników.
- Najczęściej treści te selekcjonowane są na podstawie wiedzy o użytkowniku zgromadzonej przez portal na podstawie jego aktywności, np. lokalizacji lub historii wyszukiwania. Mechanizm ten może sprawiać, że użytkownik zostanie zamknięty w samonapędzającym się cyklu opinii i nie zostanie nigdy nakierowany na odmienne tematy lub punkty widzenia.
Konsekwencje życia w bańce informacyjnej:
- Zamknięcie na nowe pomysły, tematy i ważne wiadomości.
- Utrudniony dostęp do informacji, z którymi możemy się nie zgadzać.
- Ograniczenie możliwości poszerzania wiedzy i własnych horyzontów.
- Problem z dostępem do innych punktów widzenia niż własne.
- Ograniczenie dyskursu społecznego i publicznej debaty.
- Większa podatność na manipulację i propagandę.
4. Jak rozpoznać fake newsa?
Jak rozpoznać fałszywe wiadomości?
- Przeczytaj cały artykuł – tylko wtedy będziesz mieć pewność, że nagłówek lub lead odpowiada treści.
- Zweryfikuj wiarygodność strony internetowej. Sprawdź, czy adres URL jest poprawny i prowadzi do właściwej, prawdziwej strony internetowej.
- Sprawdź datę i aktualność informacji.
- Zweryfikuj autora – czy jest wiarygodny, jakie są jego cele i intencje, czy publikował już inne materiały w sieci.
- Poszukaj danej historii w internecie – czy inne źródła potwierdzają tę informację?
- Sprawdź, czy obrazy nie wyglądają dziwnie lub czy nie zostały spreparowane – możesz to zrobić np. przez dostępną w wyszukiwarkach opcję odwróconego wyszukiwania obrazem.
- Pomyśl o kontekście informacji.
- Upewnij się, czy nie jest to żart (sprawdź, czy nie masz do czynienia z satyrą).
- Nie wierz krzykliwym nagłówkom.
5. Fake news a dezinformacja lub propaganda – czym się różnią?
Nie można postawić znaku równości między fake newsami i dezinformacją czy propagandą.
Mogą one jednak być używane w tym samym celu, jakim jest szerzenie nieprawdziwych wiadomości.
Materiały rozpowszechniane w celu dezinformacji:
- są całkowicie lub częściowo fałszywe, zmanipulowane lub wprowadzające w błąd;
- dotyczą ważnych kwestii z punktu widzenia interesu publicznego danego kraju;
- mają wywołać niepewność lub wrogość, doprowadzić do polaryzacji albo zakłócenia procesów demokratycznych;
- mogą być rozpowszechniane lub wzmacniane za pomocą nowoczesnych technologii, takich jak np. sztuczna.
Dezinformacja może destabilizować sytuację w państwie, wywierać destrukcyjny wpływ na jego struktury
administracyjne i decyzyjne, a także podważać podstawy społeczne, ekonomiczne oraz kulturowe.
Propaganda (łac.) – celowe oddziaływanie na zbiorowości i jednostki zmierzające do pozyskania
zwolenników i sojuszników, wpojenia pożądanych przekonań i wywołania określonych dążeń i zachowań.
Jej celem jest upowszechnienie, narzucenie odbiorcom określonych trwałych postaw (indoktrynacja)
lub doraźne wpływanie na przekonania służące konkretnym celom (agitacja). Wykorzystuje środki
perswazji intelektualnej i emocjonalnej (słowa, gesty, symbole, skojarzenia, obrazy), metody manipulacji
(np. prowokacji, dezinformacji, tendencyjnej selekcji i interpretacji faktów)
6. Teorie spiskowe – co je charakteryzuje?
Teoria spiskowa – hipoteza będąca próbą wyjaśnienia zdarzeń i zjawisk, zakładająca istnienie intrygi
zawiązanej przez grupę ludzi posiadających znaczne wpływy, którzy działając świadomie i w ukryciu,
dokonują aktów dążących do uzyskania korzyści własnych lub/oraz na szkodę innych osób.
Teorie spiskowe często pojawiają się jako logiczne wyjaśnienie wydarzeń lub sytuacji, które trudno jest
zrozumieć. Dają fałszywe poczucie kontroli i sprawczości, zwłaszcza w niepewnych sytuacjach.
Wspólne cechy teorii spiskowych:
- Istnienie domniemanego, tajnego spisku oraz aktywnej grupy spiskowców.
- Prezentowanie „dowodów”, które wydają się potwierdzać teorię spiskową.
- Założenie, że nic nie dzieje się bez przyczyny i nie ma przypadków; nic nie jest takie, na jakie wygląda, wszystko jest ze sobą związane.
- Dzielenie ludzi na dobrych i złych.
- Wzmacnianie w odbiorcach przekonania, że należą do grupy „wybranych”, którzy poznali niedostępną innym prawdę.
Przykłady popularnych teorii spiskowych to m.in.: chemtrails (smugi kondensacyjne samolotów to
chemikalia celowo rozpylane w powietrzu przez rządy) czy rzekome sfałszowanie przez amerykański
rząd lądowania na Księżycu.
7. Jak się obronić przed fake newsami?
Bańki informacyjne_fake_newsy_teorie spiskowe_ulotka.pdf